Omów kulturę baroku w Polsce

Słowo barok wywodzi się od hiszpańskiego „barrueco”, co oznacza perłę o nieregularnym kształcie. Natomiast włoskie „barocco” znaczy tyle co dziwaczny.

Barok - okres w kulturze i styl w sztuce, który ukształtował się między końcem XVI a początkiem XVIII wieku.

Podobnie jak w przypadku renesansu, również początków baroku można się doszukać na Półwyspie Apenińskim. Z krajów włoskich barok rozprzestrzenił się na znaczną część Europy i będącą pod wpływami hiszpańskimi część Ameryki. Rozpowszechnianie barokowej mody zawdzięcza się przede wszystkim kontrreformacyjnym decyzjom soboru trydenckiego i działalności zakonu jezuitów. To właśnie z inicjatywy tego zgromadzenia zakonnego czyniono nieustanne starania, aby różnym dziedzinom sztuki nadawać religijne funkcje propagandowe w celu utwierdzania ludzi w wierze katolickiej.

Za wzorcowe dzieło architektoniczne dla stylu barokowego wielu historyków sztuki uznaje kościół jezuitów Il Gesú (czyt. il dżezu) wybudowany w drugiej połowie XVI wieku w Rzymie. Stał się on wzorem do naśladowania dla budowniczych większości kościołów w ówczesnym katolickim świecie.

Barokowe kościoły to budowle okazałe, o niezwykle oryginalnych i urozmaiconych kształtach. Ich elewacje, czyli ściany zewnętrzne są bogato zdobione kolumnami, gzymsami, płaskorzeźbami. Od góry zwieńczają je charakterystyczne dla tego stylu wieże lub kopuły.

Wnętrza tego typu świątyń są dobrze oświetlone i mienią się od różnego rodzaju dekoracji. Zdobią je rzeźby, malowidła ścienne, obrazy, sztukaterie, kolumny, gzymsy, płaskorzeźby. Bogactwo i przepych podkreśla zazwyczaj duża ilość złoceń, widocznych zwłaszcza w ołtarzach głównych i bocznych. Wszystko to, oglądane przy donośnych dźwiękach nagminnie wtedy instalowanych w kościołach organów, musiało robić na wiernych wrażenie. Piękno pomieszane z ogromem i bogactwem miało zadziwiać, olśniewać, onieśmielać i pokazywać potęgę Kościoła.

Obok architektury w baroku rozkwitały również takie dziedziny sztuki, jak literatura i opera. Wybitnym twórcą francuskiego baroku był dramatopisarz Jean Racine (czyt. rasin), a za twórcę opery uważa się Włocha Claudio Monteverdiego.

W latach 1598-1619 zupełnie przebudowano zamek królewski w Warszawie. Jego wnętrze z wydajną pomocą Zygmunta III Wazy urządzono z godnym barokowego stylu przepychem. Sale zdobiły dzieła największych ówczesnych zagranicznych i polskich mistrzów. Zarówno Zygmunt III Waza, jak i panujący po nim jego syn Władysław należeli do wielkich znawców i miłośników sztuki. Na ich zlecenie pracowali najwybitniejsi twórcy tamtych czasów.

Nie pozostał pod tym względem w tyle i król Jan III Sobieski. Jego staraniem powstała w podwarszawskim Wilanowie niezwykle piękna i wytworna królewska rezydencja.

W okresie baroku ukształtował się specyficzny sposób życia, zwłaszcza wśród szlachty. Przeszedł on do historii pod nazwą sarmatyzmu. Wzorcem pod względem wyznawanych ideałów oraz sposobu życia miało być starożytne plemię Sarmatów - za przykład brali rolników-żołnierzy, którzy w zależności od okoliczności zamieniali w razie potrzeby pługi na miecze i odwrotnie. Podobnie też, zgodnie z założeniami sarmatyzmu, miał żyć polski szlachcic, właściciel majątku ziemskiego czyli ziemianin. Będąc wzorowym rolnikiem, właścicielem folwarku, ojcem rodziny, jeśli zachodziła potrzeba stawać się miał żołnierzem, obrońcą swojego kraju i obrońcą wiary katolickiej. Ważną sprawą dla szlachcica-Sarmaty był styl życia, wygląd stroju (żupan, kontusz, pas, szabla), wyposażenie dworu, w którym mieszkał wraz z rodziną.

Zupełnie odmiennie niż w czasach renesansu prezentowała się barokowa twórczość literacka. Treść barokowych utworów schodziła często na dalszy plan i bywała dla twórców mało istotna. Ważna była przede wszystkim bogata forma. Tak jak zdobiono na wszelkie możliwe sposoby ówczesne budowle, tak samo starano się kunsztownie dobierać słowa, tworzyć oryginalne środki artystyczne, aby utwory poruszały i zachwycały odbiorcę.

Wśród wielu autorów żyjących wtedy na terenie Rzeczypospolitej do historii przeszli między innymi: poeta Wespazjan Kochowski (1633-1700), poeta Jan Andrzej Morsztyn (1613-1693), poeta Wacław Potocki (1621-1696), poeta Szymon Szymonowic (1558-1629). Ze swoich niezwykłych kazań zasłynął jezuicki ksiądz Piotr Skarga. Wiele o tamtych czasach możemy się dowiedzieć dzięki pamiętnikom szlachcica-żołnierza i ziemianina Jana Chryzostoma Paska.