Odpowiedź :
http://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura_roma%C5%84ska_w_Polsce
TEGO JEST TAM SPORO DLATEGO WYBIERZ SOBIE CO TAM CHCESZ ;P
TEGO JEST TAM SPORO DLATEGO WYBIERZ SOBIE CO TAM CHCESZ ;P
Architektura romańska w Polsce rozwijała się od czasu odbudowy państwa przeprowadzonej przez Kazimierza Odnowiciela, czyli od ok. 1050 do ok. 1250. Jej początki sięgają jednak starszej kamiennej architektury wczesnopiastowskiej z czasów Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Znaczny wpływ wywierały na nią tradycje przyniesione przez przybywających do kraju dostojników kościelnych z Włoch, Francji i Niemiec, a także wzory przenoszone przez zakony o międzynarodowym zasięgu. Kościoły budowano najczęściej z kamienia. Pod koniec XII wieku pojawia się, zwłaszcza na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce, cegła. W okresie romańskim układano ją w wiązaniu zwanym wendyjskim wypartym dopiero pod koniec XIII wieku przez wątek gotycki. Jednak wśród zachowanych zabytków dominuje kamień o różnym stopniu obróbki. Większość budowli z tego okresu została przebudowana w okresie późniejszym (zwłaszcza w okresie gotyku i baroku). Wśród zabytków zachowały się przykłady budowli centralnych, kościołów jednonawowych i trójnawowych, a także zabudowań klasztornych. Budynki przypominają swoją budową figury geometryczne.
Do zachowanych rotund należą:
* Rotunda św. Gotarda w Strzelinie z ok. 1140. W okresie romańskim była to rotunda o średnicy wewnętrznej 6,5 m z dobudowaną podkowiastą absydą o szerokości 3,40 m od wschodu. Do budowy użyto łamanego granitu. W okresie gotyku, od strony wschodniej zbudowano kościół, zburzono absydę, a rotundę przebudowano na dzwonnicę.
* Kaplica zamkowa św. Mikołaja w Cieszynie datowana na XI w. Zbudowana z wapiennej kostki na planie koła z podkowiastą absydą od wschodu. W części zachodniej mieściła się empora, zrekonstruowana na podstawie zachowanych fragmentów w latach 1947-55. Budowla przekryta została kopułą, a absyda półkopułą.
* Rotunda świętego Prokopa w Strzelnie z 1160. Wybudowana z granitowej kostki na planie koła została przekryta kopułą wspartą na żebrach. Prezbiterium na planie kwadratu przekryto sklepieniem krzyżowym. Do wykonania kopuły i sklepienia użyto ceramicznych płytek. Od strony zachodniej do kolistej nawy dobudowano wieżę. W dolnej części wieży wykonano sklepienie żaglaste. We wnętrzu znajduje się odlew tympanonu fundacyjnego wykonany z zachowanych fragmentów zniszczonego podczas działań wojennych w 1945 oryginału. (W Polsce zachowały się tylko trzy romańskie tympanony fundacyjne).
* Rotunda w Stroni k. Oleśnicy, zbudowana w XIII wieku z granitowych, polnych kamieni, na planie koła o średnicy wewnętrznej 10,0 m z dobudowaną od strony wschodniej podkowiastą absydą.
* Rotunda św. Jana Chrzciciela w Grzegorzowicach (woj. świętokrzyskie), zbudowana pod koniec XIII wieku lub w pierwszej połowie XIV wieku, na planie koła o średnicy wewnętrznej 6,30 m z emporą w części zachodniej i absydą od strony wschodniej.
* Kaplica zamkowa w Legnicy, budowla centralna zbudowana ok. 1200-1230, na planie dwunastoboku z prezbiterium na planie kwadratu. Zachowały się fundamenty i dolna część murów oraz fragmenty rzeźbionych detali architektonicznych.
Na terenie Polski zachowały się także liczne przykłady kościołów jednonawowych oraz trójnawowych bazylik. Cechuje je dość znaczne zróżnicowanie. Obok często spotykanych na terenie Śląska budowli pozbawionych wież, występują także kościoły z jedną lub dwiema wieżami usytuowanymi od strony zachodniej, albo z jedną wieżą umiejscowioną pomiędzy nawą a prezbiterium. Ten typ rozplanowania kościołów był kontynuowany na Dolnym Śląsku w okresie gotyku. Jeszcze inaczej rozwiązano układ kościoła w Pożaryszczu (powiat świdnicki). Przy bokach nawy, przed prezbiterium, umieszczono dwie wieże zbudowane na planie podkowiastym. Całość tworzy plan krzyża o zaokrąglonych ramionach. Większość budowli zachowanych na Pomorzu Zachodnim ma bardzo oszczędny układ – nawa bez dobudowanego prezbiterium, bez wieży (w Brzesku k. Pyrzyc, w Swobnicy) lub z pojedynczą wieżą od strony zachodniej (w Czelinie k. Chojny, w Kamieniu Pomorskim). W pozostałych rejonach kraju spotyka się budowle o zróżnicowanych układach. Do innych przykładów kościołów jednonawowych należą:
* Kościół św. Idziego z przełomu XI-XII wieku w Inowłodzu k. Rawy Mazowieckiej. Prezbiterium od wschodu zamknięte absydą a od strony zachodniej cylindryczna wieża, w której w niższej części umieszczono emporę. Górna część wieży służy jako dzwonnica.
* Kolegiata św. Pawła w Kaliszu zbudowana w XII wieku, prezbiterium zamknięte absydą. Od zachodu usytuowano wieżę, a wewnątrz budowli emporę. Zachowane fundamenty, fragmenty murów i witraży.
* Kościół NMP w Górce pod Ślężą (obecnie Sobótka), jeden z najstarszych kościołów Dolnego Śląska, należał do augustianów (kanoników regularnych), przed ich przeniesieniem się do Wrocławia, gdzie zbudowali kościół NMP na Piasku.
* Kościół św. Idziego we Wrocławiu, jedna z najstarszych ceglanych budowli Wrocławia. Jednofilarowe prezbiterium na planie kwadratu zakończono niewielką trójboczną absydą. Zachował się romański portal od strony południowej.
* Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach, zbudowany w I poł. XIII wieku, jedna z najstarszych budowli ceglanych Wielkopolski, pierwotnie bezwieżowy, posiada nawę oraz niższe i węższe prezbiterium, przebudowywany w XV i XVI wieku, rozbudowany w 1784, zachował częściowo cechy romańskie.
* Kościół św. Katarzyny w Świętej Katarzynie k. Wrocławia, zbudowany z cegły w II poł. XIII wieku.
* Kościół św. Michała w Tyńcu pod Wrocławiem, z końca XII wieku, z prostokątnym prezbiterium zakończonym wieloboczną absydą. Z okresu romańskiego zachowało się sześć kolumn narożnikowych z głowicami ozdobionymi płaskorzeźbami o motywach roślinnych.
* Kościół św. Mikołaja w Wysocicach k. Miechowa, zbudowany na początku XIII wieku, z kwadratową wieżą i emporami we wnętrzu od strony zachodniej. Należy do lepiej zachowanych wiejskich kościołów obronnych. Od strony południowej zachował się romański tympanon ze sceną Narodzenia.
* Kościół św. Jana Chrzciciela w Prandocinie k. Miechowa, budowla fundacji możnowładczej z pierwszej połowy XII wieku. Wieża obronna od strony zachodniej została zbudowana powyżej półokrągłej absydy na planie ośmiokąta. Od strony wschodniej umieszczono absydę ołtarzową.
* Kościół św. Jana Jerozolimskiego za murami w Poznaniu, ceglany, zbudowany pod koniec XII wieku jako jednonawowy z kwadratowym prezbiterium. Zachował się romański portal od strony zachodniej.
* Kościół św. Wojciecha w Krakowie, jeden z najstarszych kościołów krakowskich. W okresie romańskim miał nawę zbudowaną na planie 6,50 x 7,00 z niewielkim kwadratowym prezbiterium.
* Kościół Imienia Najświętszej Marii Panny w Inowrocławiu, z dwuwieżową fasadą zachodnią i prostokątnym prezbiterium zakończonym półkolistą absydą. Pod emporą od strony zachodniej wczesnoromańskie sklepienie krzyżowe. Zbudowany jako trójnawowa bazylika, przebudowany w okresie gotyku, zrekonstruowany po pożarze w stylu romańskim jako kościół salowy.
Przykłady kościołów bazylikowych:
* Druga katedra na Wawelu, zachowała się krypta św. Leonarda pod chórem zachodnim oraz dolna część murów wież. Nadbudowano na nich wieżę Srebrnych Dzwonów oraz wieżę Zegarową. Krypta św. Leonarda była zbudowana przed 1118 (jest to rok zapisany na grobie biskupa Maura, który został pochowany w krypcie). Wnętrze krypty podzielone jest kolumnami na trzy nawy zakończone jedną absydą. Kolumny o kostkowych głowicach podpierają sklepienie krzyżowe.
* Romańskie katedry w Poznaniu i w Gnieźnie, zachowały się jedynie dolne partie w podziemiach tych katedr oraz Drzwi Gnieźnieńskie.
* Katedra w Płocku z połowy XII wieku, zbudowana jako trójnawowa bazylika o nawach przykrytych sklepieniami krzyżowymi w systemie wiązanym. Od strony zachodniej zbudowano dwie wieże. Fundator katedry, biskup Aleksander zamówił dla niej rzeźbione, brązowe drzwi. Ich oryginał znajduje się w portalu soboru św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim.
* Kolegiata św. Marcina w Opatowie, z ok. połowy XII wieku, dwuwieżowa bazylika transeptowa; fasada zachodnia przebudowywana kilkakrotnie jeszcze w okresie romańskim. Jedna z najlepiej zachowanych w Polsce brył romańskich.
* Kościół Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny w Strzelnie z zachowanymi w jej wnętrzu romańskimi kolumnami, z których najcenniejsze są kolumny z dekoracją figuralną przedstawiającą personifikację cnót i przywar. Do cennych zabytków należy także zachowany tympanon fundacyjny kościoła (umieszczony obecnie nad wejściem do kaplicy św. Barbary) oraz późnoromański portal północny z ostrołukowym, trójlistnym tympanonem.
* Kolegiata Świętych Piotra i Pawła w Kruszwicy – bazylika pułapowa z transeptem i pierwotnie dwiema wieżami od strony zachodniej oraz emporą we wnętrzu kościoła. Do transeptu przylegają niewielkie półkoliste absydy na przedłużeniu naw bocznych oraz prostokątne prezbiterium zakończone absydą na przedłużeniu nawy głównej. Po bokach prezbiterium umieszczono dwie niewielkie kaplice z absydami od wschodu (w sumie od strony wschodniej znajduje się pięć absyd). W fasadzie południowej znajdują się dwa skromne portale.
* Kościół św. Andrzeja w Krakowie, z nawą poprzeczną umieszczoną w obrysie korpusu i dwiema wieżami od strony zachodniej. Mimo późniejszych zmian zachowany jest romański wygląd bryły kościoła.
* Kościół NMP w Czerwińsku, zbudowany w pierwszej połowie XII wieku przez kanoników regularnych. Bazylika bez nawy poprzecznej z wydłużonym prezbiterium zamkniętym, podobnie jak nawy boczne, absydami. Od zachodu umieszczono dwie czworoboczne wieże. Portal o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej wykonano w piaskowcu. Na kostkowych kapitelach kolumn zachowały się wizerunki herosów walczących ze smokami. Archiwoltę zdobi ornament spiralny, z plecionki złożonej z palmet i wici roślinnych. We wnętrzu, prezbiterium od naw oddziela wyższa od pozostałych arkada międzynawowa.
* Kościół NMP na Piasku we Wrocławiu, opactwo kanoników regularnych zbudowane w połowie XII wieku. Z romańskiej budowli zachowały się zarysy fundamentów pod gotyckim kościołem oraz tympanon fundacyjny.
* Kościół św. Wojciecha w Kościelcu k. Proszowic, zbudowany ok. 1240 jako trójnawowa bazylika z bocznymi emporami otwartymi do wnętrza kościoła potrójnymi oknami. Nawy pod emporami przykryte sklepieniami krzyżowymi. Nad emporami i nad nawą główną umieszczono drewniany strop.
* Kościół św. Jakuba w Sandomierzu, zbudowany został pod koniec pierwszej połowy XIII wieku, na przełomie okresu romańskiego i gotyku. Jest to ceglana bazylika pułapowa z wydłużonym, trójprzęsłowym prezbiterium. Wpływ gotyku widoczny jest w kształcie ostro zakończonych łuków międzynawowych arkad. Do ciekawszych detali należy portal północny wykonany z profilowanych kształtek ceramicznych, najprawdopodobniej pokrytych kolorową glazurą.
Chciałeś dużo masz dużo :D
Do zachowanych rotund należą:
* Rotunda św. Gotarda w Strzelinie z ok. 1140. W okresie romańskim była to rotunda o średnicy wewnętrznej 6,5 m z dobudowaną podkowiastą absydą o szerokości 3,40 m od wschodu. Do budowy użyto łamanego granitu. W okresie gotyku, od strony wschodniej zbudowano kościół, zburzono absydę, a rotundę przebudowano na dzwonnicę.
* Kaplica zamkowa św. Mikołaja w Cieszynie datowana na XI w. Zbudowana z wapiennej kostki na planie koła z podkowiastą absydą od wschodu. W części zachodniej mieściła się empora, zrekonstruowana na podstawie zachowanych fragmentów w latach 1947-55. Budowla przekryta została kopułą, a absyda półkopułą.
* Rotunda świętego Prokopa w Strzelnie z 1160. Wybudowana z granitowej kostki na planie koła została przekryta kopułą wspartą na żebrach. Prezbiterium na planie kwadratu przekryto sklepieniem krzyżowym. Do wykonania kopuły i sklepienia użyto ceramicznych płytek. Od strony zachodniej do kolistej nawy dobudowano wieżę. W dolnej części wieży wykonano sklepienie żaglaste. We wnętrzu znajduje się odlew tympanonu fundacyjnego wykonany z zachowanych fragmentów zniszczonego podczas działań wojennych w 1945 oryginału. (W Polsce zachowały się tylko trzy romańskie tympanony fundacyjne).
* Rotunda w Stroni k. Oleśnicy, zbudowana w XIII wieku z granitowych, polnych kamieni, na planie koła o średnicy wewnętrznej 10,0 m z dobudowaną od strony wschodniej podkowiastą absydą.
* Rotunda św. Jana Chrzciciela w Grzegorzowicach (woj. świętokrzyskie), zbudowana pod koniec XIII wieku lub w pierwszej połowie XIV wieku, na planie koła o średnicy wewnętrznej 6,30 m z emporą w części zachodniej i absydą od strony wschodniej.
* Kaplica zamkowa w Legnicy, budowla centralna zbudowana ok. 1200-1230, na planie dwunastoboku z prezbiterium na planie kwadratu. Zachowały się fundamenty i dolna część murów oraz fragmenty rzeźbionych detali architektonicznych.
Na terenie Polski zachowały się także liczne przykłady kościołów jednonawowych oraz trójnawowych bazylik. Cechuje je dość znaczne zróżnicowanie. Obok często spotykanych na terenie Śląska budowli pozbawionych wież, występują także kościoły z jedną lub dwiema wieżami usytuowanymi od strony zachodniej, albo z jedną wieżą umiejscowioną pomiędzy nawą a prezbiterium. Ten typ rozplanowania kościołów był kontynuowany na Dolnym Śląsku w okresie gotyku. Jeszcze inaczej rozwiązano układ kościoła w Pożaryszczu (powiat świdnicki). Przy bokach nawy, przed prezbiterium, umieszczono dwie wieże zbudowane na planie podkowiastym. Całość tworzy plan krzyża o zaokrąglonych ramionach. Większość budowli zachowanych na Pomorzu Zachodnim ma bardzo oszczędny układ – nawa bez dobudowanego prezbiterium, bez wieży (w Brzesku k. Pyrzyc, w Swobnicy) lub z pojedynczą wieżą od strony zachodniej (w Czelinie k. Chojny, w Kamieniu Pomorskim). W pozostałych rejonach kraju spotyka się budowle o zróżnicowanych układach. Do innych przykładów kościołów jednonawowych należą:
* Kościół św. Idziego z przełomu XI-XII wieku w Inowłodzu k. Rawy Mazowieckiej. Prezbiterium od wschodu zamknięte absydą a od strony zachodniej cylindryczna wieża, w której w niższej części umieszczono emporę. Górna część wieży służy jako dzwonnica.
* Kolegiata św. Pawła w Kaliszu zbudowana w XII wieku, prezbiterium zamknięte absydą. Od zachodu usytuowano wieżę, a wewnątrz budowli emporę. Zachowane fundamenty, fragmenty murów i witraży.
* Kościół NMP w Górce pod Ślężą (obecnie Sobótka), jeden z najstarszych kościołów Dolnego Śląska, należał do augustianów (kanoników regularnych), przed ich przeniesieniem się do Wrocławia, gdzie zbudowali kościół NMP na Piasku.
* Kościół św. Idziego we Wrocławiu, jedna z najstarszych ceglanych budowli Wrocławia. Jednofilarowe prezbiterium na planie kwadratu zakończono niewielką trójboczną absydą. Zachował się romański portal od strony południowej.
* Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach, zbudowany w I poł. XIII wieku, jedna z najstarszych budowli ceglanych Wielkopolski, pierwotnie bezwieżowy, posiada nawę oraz niższe i węższe prezbiterium, przebudowywany w XV i XVI wieku, rozbudowany w 1784, zachował częściowo cechy romańskie.
* Kościół św. Katarzyny w Świętej Katarzynie k. Wrocławia, zbudowany z cegły w II poł. XIII wieku.
* Kościół św. Michała w Tyńcu pod Wrocławiem, z końca XII wieku, z prostokątnym prezbiterium zakończonym wieloboczną absydą. Z okresu romańskiego zachowało się sześć kolumn narożnikowych z głowicami ozdobionymi płaskorzeźbami o motywach roślinnych.
* Kościół św. Mikołaja w Wysocicach k. Miechowa, zbudowany na początku XIII wieku, z kwadratową wieżą i emporami we wnętrzu od strony zachodniej. Należy do lepiej zachowanych wiejskich kościołów obronnych. Od strony południowej zachował się romański tympanon ze sceną Narodzenia.
* Kościół św. Jana Chrzciciela w Prandocinie k. Miechowa, budowla fundacji możnowładczej z pierwszej połowy XII wieku. Wieża obronna od strony zachodniej została zbudowana powyżej półokrągłej absydy na planie ośmiokąta. Od strony wschodniej umieszczono absydę ołtarzową.
* Kościół św. Jana Jerozolimskiego za murami w Poznaniu, ceglany, zbudowany pod koniec XII wieku jako jednonawowy z kwadratowym prezbiterium. Zachował się romański portal od strony zachodniej.
* Kościół św. Wojciecha w Krakowie, jeden z najstarszych kościołów krakowskich. W okresie romańskim miał nawę zbudowaną na planie 6,50 x 7,00 z niewielkim kwadratowym prezbiterium.
* Kościół Imienia Najświętszej Marii Panny w Inowrocławiu, z dwuwieżową fasadą zachodnią i prostokątnym prezbiterium zakończonym półkolistą absydą. Pod emporą od strony zachodniej wczesnoromańskie sklepienie krzyżowe. Zbudowany jako trójnawowa bazylika, przebudowany w okresie gotyku, zrekonstruowany po pożarze w stylu romańskim jako kościół salowy.
Przykłady kościołów bazylikowych:
* Druga katedra na Wawelu, zachowała się krypta św. Leonarda pod chórem zachodnim oraz dolna część murów wież. Nadbudowano na nich wieżę Srebrnych Dzwonów oraz wieżę Zegarową. Krypta św. Leonarda była zbudowana przed 1118 (jest to rok zapisany na grobie biskupa Maura, który został pochowany w krypcie). Wnętrze krypty podzielone jest kolumnami na trzy nawy zakończone jedną absydą. Kolumny o kostkowych głowicach podpierają sklepienie krzyżowe.
* Romańskie katedry w Poznaniu i w Gnieźnie, zachowały się jedynie dolne partie w podziemiach tych katedr oraz Drzwi Gnieźnieńskie.
* Katedra w Płocku z połowy XII wieku, zbudowana jako trójnawowa bazylika o nawach przykrytych sklepieniami krzyżowymi w systemie wiązanym. Od strony zachodniej zbudowano dwie wieże. Fundator katedry, biskup Aleksander zamówił dla niej rzeźbione, brązowe drzwi. Ich oryginał znajduje się w portalu soboru św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim.
* Kolegiata św. Marcina w Opatowie, z ok. połowy XII wieku, dwuwieżowa bazylika transeptowa; fasada zachodnia przebudowywana kilkakrotnie jeszcze w okresie romańskim. Jedna z najlepiej zachowanych w Polsce brył romańskich.
* Kościół Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Panny w Strzelnie z zachowanymi w jej wnętrzu romańskimi kolumnami, z których najcenniejsze są kolumny z dekoracją figuralną przedstawiającą personifikację cnót i przywar. Do cennych zabytków należy także zachowany tympanon fundacyjny kościoła (umieszczony obecnie nad wejściem do kaplicy św. Barbary) oraz późnoromański portal północny z ostrołukowym, trójlistnym tympanonem.
* Kolegiata Świętych Piotra i Pawła w Kruszwicy – bazylika pułapowa z transeptem i pierwotnie dwiema wieżami od strony zachodniej oraz emporą we wnętrzu kościoła. Do transeptu przylegają niewielkie półkoliste absydy na przedłużeniu naw bocznych oraz prostokątne prezbiterium zakończone absydą na przedłużeniu nawy głównej. Po bokach prezbiterium umieszczono dwie niewielkie kaplice z absydami od wschodu (w sumie od strony wschodniej znajduje się pięć absyd). W fasadzie południowej znajdują się dwa skromne portale.
* Kościół św. Andrzeja w Krakowie, z nawą poprzeczną umieszczoną w obrysie korpusu i dwiema wieżami od strony zachodniej. Mimo późniejszych zmian zachowany jest romański wygląd bryły kościoła.
* Kościół NMP w Czerwińsku, zbudowany w pierwszej połowie XII wieku przez kanoników regularnych. Bazylika bez nawy poprzecznej z wydłużonym prezbiterium zamkniętym, podobnie jak nawy boczne, absydami. Od zachodu umieszczono dwie czworoboczne wieże. Portal o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej wykonano w piaskowcu. Na kostkowych kapitelach kolumn zachowały się wizerunki herosów walczących ze smokami. Archiwoltę zdobi ornament spiralny, z plecionki złożonej z palmet i wici roślinnych. We wnętrzu, prezbiterium od naw oddziela wyższa od pozostałych arkada międzynawowa.
* Kościół NMP na Piasku we Wrocławiu, opactwo kanoników regularnych zbudowane w połowie XII wieku. Z romańskiej budowli zachowały się zarysy fundamentów pod gotyckim kościołem oraz tympanon fundacyjny.
* Kościół św. Wojciecha w Kościelcu k. Proszowic, zbudowany ok. 1240 jako trójnawowa bazylika z bocznymi emporami otwartymi do wnętrza kościoła potrójnymi oknami. Nawy pod emporami przykryte sklepieniami krzyżowymi. Nad emporami i nad nawą główną umieszczono drewniany strop.
* Kościół św. Jakuba w Sandomierzu, zbudowany został pod koniec pierwszej połowy XIII wieku, na przełomie okresu romańskiego i gotyku. Jest to ceglana bazylika pułapowa z wydłużonym, trójprzęsłowym prezbiterium. Wpływ gotyku widoczny jest w kształcie ostro zakończonych łuków międzynawowych arkad. Do ciekawszych detali należy portal północny wykonany z profilowanych kształtek ceramicznych, najprawdopodobniej pokrytych kolorową glazurą.
Chciałeś dużo masz dużo :D
1.Architektura romańska w Europie.
Czołowe miejsce w działalności artystycznej i budownictwie romańskim zajmowała w XI w. Francja, gdzie ukształtował się typ kościoła romańskiego ze sklepieniami kolebkowymi. Sklepienia te były dzielone gurtami na przęsła, dzięki czemu poszczególne segmenty mogły być też rozwiązane jako sklepienia krzyżowe. Dalszy postęp w budownictwie sklepień polegał na wznoszeniu ich przez francuskich budowniczych na planach prostokątnych i wielobocznych, co umożliwiło wzbogacenie planu, a w konsekwencji i bryły kościołów. W rozwoju sztuki romańskiej ważną rolę odegrały zakony, dla których budowano wiele opactw i kościołów. Szczególnie aktywny był zakon benedyktynów. Macierzyste opactwo benedyktynów znajdowało się w Cluny, gdzie w Xli w. zbudowano już trzeci najwspanialszy kościół przewyższający bogactwem rozwiązania prawie wszystkie ówczesne świątynie. Istotnym powodem wznoszenia wielu kościołów romańskich były pielgrzymki, których szlaki prowadziły po całej zachodniej Europie. Także we Francji na ich drogach powstało wiele obszernych kościołów, często pokrewnych układowi kościoła w Cluny.
Największym osiągnięciem budownictwa romańskiego we Włoszech jest katedra w Pizie zbudowana w XI w.
Bazylikę trójnawową przecina również trójnawowy transept. Skrzyżowanie to wieńczy kopuła. Z boku stoi dzwonnica - słynna pochyła wieża, pięknie ozdobiona okrążającymi ją galeriami. Skromniejsza bazylika Św. Ambrożego w Mediolanie ma nad główną nawą sklepienia krzyżowo-żebrowe, wzniesione jednocześnie z pierwszymi tego rodzaju sklepieniami francuskimi. Na północy w Wenecji - pod silnym wpływem sztuki bizantyjskiej w XI w. zbudowano katedrę św. Marka. Ma ona plan krzyża równoramiennego, pięć kopuł, a wewnątrz wspaniałe mozaiki. Romańskie budowle niemieckie inspirowane wzorami francuskimi osiągnęły wielką skalę i doskonałość wykonania.
Poważnie wpłynęły na kształtowanie się architektury romańskiej w Europie środkowej. Najwspanialsze zabytki to ogromne budowle bazylikowe Spiry, Wormacji i Moguncji -- miast leżących nad Renem. W Dolnej Saksonii, w Hildesheim kościół Św. Michała z XI w. trójnawowa bazylika o zróżnicowanym rytmie podpór, (dwie kolumny na zmianę z masywnym filarem) posiada pierwsze na terenie Niemiec kapitele kostkowe.
2.Architektura romańska w Polsce (X-poł. - XIII w.)
Polska sztuka romańska kształtowała się pod wpływem Zachodu. Odnalezienie jej śladów jest trudne, ponieważ w czasach późniejszych wiele obiektów uległo zniszczeniu lub przebudowaniu. Nieliczne pozostałości budowli świeckich, jak: fragmenty muru obronnego grodu w Wiślicy, część murowanej budowli z X w. na dziedzińcu wawelskim lub resztki budowli mieszkalnych na Ostrowiu Lednickim nie dają pełnego obrazu budownictwa tego okresu w Polsce. Znacznie pełniej oddają go budowle sakralne. Najwcześniejsze z nich mają formy rotund z a psy da m i, jak kościółek Św. Św. Feliksa i Adaukta z X w. na Wawelu, rotunda z czasów Mieszka l w Gnieźnie, kaplica zamkowa na Ostrowiu Lednickim , łącząca w sobie układ planu krzyża greckiego, lub kwadratowa z apsydą w Trzemesznie. Mury tych budowli wznoszono prymitywną techniką z nie obrobionych kamieni. Wnętrza przypuszczalnie tynkowano i polichromowano lub okładano płytkami ceramicznymi. W połowie XI w. wzniesiono pierwsze bazyliki o pełnym programie architektury romańskiej, jak np. bazylika Św. Gedeona na Wawelu fundowana przez Bolesława Chrobrego. Miała ona trzy nawy, transept z emporami i apsydami po stronie wschodniej, prezbiterium także z apsydą. Pod prezbiterium znajdowała się sklepiona krypta na kolumnach. W drugiej połowie XI w. odbudowano po zniszczeniach wojennych katedrę gnieźnieńska, nadając jej formę trójnawowej bazyliki z transeptem i kryptą. Budowa drugiej katedry wawelskiej, zaczętej przez Władysława Hermana trwała prawie pół wieku i zakończyła się w 1142 r. Była to trójnawowa bazylika z dwoma chórami, zamkniętymi apsydami, z kryptą, transeptem oraz czterema wieżami. Inne kościoły kolegialne i katedralne budowano także jako trójnawowe bazyliki, wzbogacane emporami nad nawami bocznymi, kryptami lub emporami w formie apsyd od zachodu. Inne rozwiązanie reprezentuje kościół Św. Andrzeja w Krakowie. Ma on centralny plan ukształtowany w wyniku przecięcia transeptem jednoprzęsłowej nawy głównej.
Wiele polskich grodów okresu romańskiego miało już kaplice, które były niewielkimi budowlami o układzie centralnym (Wawel, Skałka, Gniezno i inne). Lecz najliczniej wznoszono na naszych ziemiach romańskie kościoły parafialne murowane z ciosów lub cegły. Ich proste bryły złożone z jednonawowego korpusu z niewielkim prezbiterium zakończonym apsydą i zachodnią wieżą, z emporą we wnętrzu i prostym portalem schodkowym reprezentują równowagę i harmonię form architektury romańskiej.
Na przełomie XII i XIII w. działał na terenie Polski zakon Cystersów stanowiący gałąź zakonu benedyktynów założonego we Francji w XI w. Wznosili oni imponujące zespoły zabudowań klasztornych w Sulejowie, Jędrzejowie, Wąchocku, Mogile (rys. 2-31) i wiele innych, wzorowanych na macierzystych przykładach francuskich. W budowlach tych znajdujemy nowe elementy zapowiadające styl gotycki.
Czołowe miejsce w działalności artystycznej i budownictwie romańskim zajmowała w XI w. Francja, gdzie ukształtował się typ kościoła romańskiego ze sklepieniami kolebkowymi. Sklepienia te były dzielone gurtami na przęsła, dzięki czemu poszczególne segmenty mogły być też rozwiązane jako sklepienia krzyżowe. Dalszy postęp w budownictwie sklepień polegał na wznoszeniu ich przez francuskich budowniczych na planach prostokątnych i wielobocznych, co umożliwiło wzbogacenie planu, a w konsekwencji i bryły kościołów. W rozwoju sztuki romańskiej ważną rolę odegrały zakony, dla których budowano wiele opactw i kościołów. Szczególnie aktywny był zakon benedyktynów. Macierzyste opactwo benedyktynów znajdowało się w Cluny, gdzie w Xli w. zbudowano już trzeci najwspanialszy kościół przewyższający bogactwem rozwiązania prawie wszystkie ówczesne świątynie. Istotnym powodem wznoszenia wielu kościołów romańskich były pielgrzymki, których szlaki prowadziły po całej zachodniej Europie. Także we Francji na ich drogach powstało wiele obszernych kościołów, często pokrewnych układowi kościoła w Cluny.
Największym osiągnięciem budownictwa romańskiego we Włoszech jest katedra w Pizie zbudowana w XI w.
Bazylikę trójnawową przecina również trójnawowy transept. Skrzyżowanie to wieńczy kopuła. Z boku stoi dzwonnica - słynna pochyła wieża, pięknie ozdobiona okrążającymi ją galeriami. Skromniejsza bazylika Św. Ambrożego w Mediolanie ma nad główną nawą sklepienia krzyżowo-żebrowe, wzniesione jednocześnie z pierwszymi tego rodzaju sklepieniami francuskimi. Na północy w Wenecji - pod silnym wpływem sztuki bizantyjskiej w XI w. zbudowano katedrę św. Marka. Ma ona plan krzyża równoramiennego, pięć kopuł, a wewnątrz wspaniałe mozaiki. Romańskie budowle niemieckie inspirowane wzorami francuskimi osiągnęły wielką skalę i doskonałość wykonania.
Poważnie wpłynęły na kształtowanie się architektury romańskiej w Europie środkowej. Najwspanialsze zabytki to ogromne budowle bazylikowe Spiry, Wormacji i Moguncji -- miast leżących nad Renem. W Dolnej Saksonii, w Hildesheim kościół Św. Michała z XI w. trójnawowa bazylika o zróżnicowanym rytmie podpór, (dwie kolumny na zmianę z masywnym filarem) posiada pierwsze na terenie Niemiec kapitele kostkowe.
2.Architektura romańska w Polsce (X-poł. - XIII w.)
Polska sztuka romańska kształtowała się pod wpływem Zachodu. Odnalezienie jej śladów jest trudne, ponieważ w czasach późniejszych wiele obiektów uległo zniszczeniu lub przebudowaniu. Nieliczne pozostałości budowli świeckich, jak: fragmenty muru obronnego grodu w Wiślicy, część murowanej budowli z X w. na dziedzińcu wawelskim lub resztki budowli mieszkalnych na Ostrowiu Lednickim nie dają pełnego obrazu budownictwa tego okresu w Polsce. Znacznie pełniej oddają go budowle sakralne. Najwcześniejsze z nich mają formy rotund z a psy da m i, jak kościółek Św. Św. Feliksa i Adaukta z X w. na Wawelu, rotunda z czasów Mieszka l w Gnieźnie, kaplica zamkowa na Ostrowiu Lednickim , łącząca w sobie układ planu krzyża greckiego, lub kwadratowa z apsydą w Trzemesznie. Mury tych budowli wznoszono prymitywną techniką z nie obrobionych kamieni. Wnętrza przypuszczalnie tynkowano i polichromowano lub okładano płytkami ceramicznymi. W połowie XI w. wzniesiono pierwsze bazyliki o pełnym programie architektury romańskiej, jak np. bazylika Św. Gedeona na Wawelu fundowana przez Bolesława Chrobrego. Miała ona trzy nawy, transept z emporami i apsydami po stronie wschodniej, prezbiterium także z apsydą. Pod prezbiterium znajdowała się sklepiona krypta na kolumnach. W drugiej połowie XI w. odbudowano po zniszczeniach wojennych katedrę gnieźnieńska, nadając jej formę trójnawowej bazyliki z transeptem i kryptą. Budowa drugiej katedry wawelskiej, zaczętej przez Władysława Hermana trwała prawie pół wieku i zakończyła się w 1142 r. Była to trójnawowa bazylika z dwoma chórami, zamkniętymi apsydami, z kryptą, transeptem oraz czterema wieżami. Inne kościoły kolegialne i katedralne budowano także jako trójnawowe bazyliki, wzbogacane emporami nad nawami bocznymi, kryptami lub emporami w formie apsyd od zachodu. Inne rozwiązanie reprezentuje kościół Św. Andrzeja w Krakowie. Ma on centralny plan ukształtowany w wyniku przecięcia transeptem jednoprzęsłowej nawy głównej.
Wiele polskich grodów okresu romańskiego miało już kaplice, które były niewielkimi budowlami o układzie centralnym (Wawel, Skałka, Gniezno i inne). Lecz najliczniej wznoszono na naszych ziemiach romańskie kościoły parafialne murowane z ciosów lub cegły. Ich proste bryły złożone z jednonawowego korpusu z niewielkim prezbiterium zakończonym apsydą i zachodnią wieżą, z emporą we wnętrzu i prostym portalem schodkowym reprezentują równowagę i harmonię form architektury romańskiej.
Na przełomie XII i XIII w. działał na terenie Polski zakon Cystersów stanowiący gałąź zakonu benedyktynów założonego we Francji w XI w. Wznosili oni imponujące zespoły zabudowań klasztornych w Sulejowie, Jędrzejowie, Wąchocku, Mogile (rys. 2-31) i wiele innych, wzorowanych na macierzystych przykładach francuskich. W budowlach tych znajdujemy nowe elementy zapowiadające styl gotycki.