Załącznik nr 1
Sarmatyzm, sarmaci
,,Sarmatyzm" i ,,sarmata" to terminy, które w słownikach i encyklopediach przeszły pewną
ewolucję, i z trudem poddają się precyzyjnym definicjom. Sarmatyzm panował w Polsce mniej
więcej od końca XVI wieku aż do połowy wieku XVIII. Autorzy dzieł pisali o sarmackim
narodzie, sarmackiej krwi i wolności, jednakże nikt nie stosował ogólnego hasła ,,sarmatyzm",
aż do Oświecenia. W Słowniku mitów i tradycji kultury Władysław Kopaliński przypomina
genezę sarmatyzmu. Z pojęciem tym kojarzy się swoisty sposób bycia: rubaszność, bujność
obyczaju, prostota, a także mentalność polskiej szlachty. A z kolei nieodłączną cechą
mentalności barokowej była duma. Sarmatyzm był zjawiskiem występującym jedynie w Polsce.
Sama szlachta była przekonana, że pochodzi od starożytnego rodu Sarmatów. [...] Niegdyś byli
oni [staropolscy sarmaci] jednymi z najważniejszych osób w państwie, posiadali największe
przywileje, budzili sympatię królów i żyli w przepychu. Kultura sarmacka odegrała ważną rolę
w kree-waniu polskiej sy, zachowaniu tradycji, wartości, obyczajów i ideałów. A zatem
nic dziwnego, że Sarmaci stali się popularnymi bohaterami literatury polskiej. Ich kreacje
przedstawiano tak, by wyróżnić postawy patriotyczne i odnieść je do Ojczyzny.
Sarmatyzm ukazywany był również jako styl życia, a także sposób bycia, moda, obyczajowość
czy kultura dnia codziennego. Szlachecki strój, żupany, kontusze, słynne pasy słuckie, broń,
rzędy końskie, wyposażenie wnętrz mieszkalnych zrobiły furorę nie tylko na ziemiach
Rzeczypospolitej. Obyczajowość sarmacka oprócz polowań, kuligów i licznych pojedynków
odegrała kluczową rolę w uroczystościach staropolskich, hucznych weselach oraz
ceremoniałach pogrzebowych. W literaturze przedstawiano różne wzorce Sarmatów, np.
wzorzec szlachcica - rycerza, jak również szlachcica-ziemianina. To właśnie literatura polska
postawiła koncepcję Polski jako przedmurza chrześcijaństwa oraz jej mesjanizmu.
Słownik literatury staropolskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990, s. 834.