Sytuacja Polaków pod zaborami w wieku XIX
- zabór pruski (niemiecki) - brak praw językowych i narodowych, silna germanizacja, szkolnictwo na wysokim poziomie wyłącznie niemieckie, wysoce rozwinięta przedsiębiorczość i przemysł, od 1811 roku etapowa rezygnacja z pańszczyzny, na wsiach przeważające bogate gospodarstwa wielkoobszarowe
- zabór austriacki - zagwarantowane prawa językowe i narodowe, szkolnictwo na dość dobrym poziomie także w języku polskim, brak przejawów uprzemysłowienia, od 1849 roku pełne uwłaszczenie chłopów, na wsiach przeważające niewielkie gospodarstwa rodzinne
- zabór rosyjski - brak praw językowych i narodowych, silna rusyfikacja, szkolnictwo na niskim poziomie wyłącznie rosyjskie, przemysł rozwijający się w niektórych częściach kraju, od 1864 pełne uwłaszczenie chłopów, na wsiach przeważające niewielkie gospodarstwa rodzinne