Motywy fantastyczne jak duchy, zjawy, diabły pojawiają się w wielu dziełach literackich różnych epok. Artyści sięgają po nie z różnych powodów, pokazując współistnienie świata rzeczywistego z fantastycznym. Funkcje jakie przyjmuje świat fantastyczny w dziełach literackich są różne.
Postacie fantastyczne decydują o losach człowieka, wpływają na jego osobowość, jego decyzje i przemyślenia. Tak dzieje się w scenie III „Dziadów Adama Mickiewicza. Ilustracja do tej sceny przedstawia walkę sił dobra i zła o myśli i duszę Konrada. Anioł Stróż w białej szacie\czuwa nad nim, wiedząc, że na każdą myśl człowieka czekają diabły, chcące, by stał się ich sługą, dlatego chcą zawładnąć jego myślami i sercem. Konrad jest autentycznie opętany, dopiero za pomocą egzorcyzmów ks. Piotra, udaje się wypędzić z niego złego ducha.
Elementy fantastyczne ukazują również psychikę bohaterów. Dręczące senatora Nowosilcowa koszmary pokazują jego lęki, o utracenie łaski cara. Diabły walczą o prawo do zawładnięcia jego duszą.
Z kolei duchy przywoływane podczas obrzędu prowadzonego przez Guślarza, przedstawionego w cz. II „Dziadów“ definiują pojęcie człowieczeństwa w ujęciu romantycznym: być człowiekiem, oznacza doświadczyć w życiu pełnej gamy uczuć- kochać, cierpieć, współczuć. Tylko ten, kto zaznał w życiu miłości i udręki, rozkoszy i bólu, smaku braterstwa i solidarności z innym, może nazwać się w pełni człowiekiem, gdyż żył mocno, głęboko, prawdziwie.
Natomiast motywy fantastyczne pojawiające się w „Kordianie" Juliusza Słowackiego nie tylko budują nastrój niesamowitości i grozy, ale też służą metaforycznemu ukazaniu bieżących wydarzeń.
Jest to widoczne np. w „Przygotowaniu”, gdzie szatani nastawiają „wiekowy zegar”, odmierzający czas historii, zapowiadając wydarzenia wieku XIX. W czarodziejskim kotle gotują wywar, z którego powstają przywódcy mającego się wydarzyć powstania listopadowego. Szatan kształtuje ich jako osoby nieudolne, całkowicie nienadające się do wyznaczonych im zadań. To oni mają się przyczynić do upadku powstania. Słowacki przedstawił tu w metaforyczny sposób swoją krytykę tych postaci.
W przedstawionych dziełach mamy do czynienia z różnymi rodzajami fantastyki i różnymi jej funkcjami. Jedno co je łączy to przekonanie, że do świata rzeczywistego przenika świat nadprzyrodzony, fantastyczny, mający wpływ na na człowieka i jego dzieje.
