Franciszek Ziejka
„Wesele” w kręgu mitów polskich (fragmenty)


Chata chłopska jako „normalne” miejsce akcji pojawiła się właściwie dopiero w utworach epoki
pozytywizmu. Przełom ten zapowiadały nowele Sienkiewicza (Szkice węglem, Janko Muzykant),
dokonało go zaś dwoje jego współzawodników: Prus w Placówce oraz Orzeszkowa w znakomitej
powieści pt. Cham (1889). Torem wyznaczonym przez tych autorów poszli twórcy zapowiadają-
cy falę młodopolskiej fascynacji wsią [...]. Warto przypomnieć, że na przełomie XIX i XX wieku
w krąg literatury wysokiej weszła cała gromada pisarzy chłopskiego pochodzenia (Kasprowicz,
Orkan, Jedlicz, Galica i inni). Dla tych twórców chałupa chłopska wyraźnie zastępuje znikający już
z pejzażu literackiego (choć jeszcze nie z otaczającej rzeczywistości) szlachecki dwór.
Wszyscy bodaj z wymienionych tu autorów traktowali chatę chłopską jako dom mieszkalny
bogatszych czy biedniejszych chłopów. Żaden nie traktował jej jeszcze jako domu „polskiego”, po-
siadającego swoją specyfikę, w którym z pokolenia na pokolenie przekazuje się tradycję nie tylko
rodzinną, ale i narodową, gdzie można toczyć dyskusje o sprawach ważnych dla wszystkich Po-
laków. [...] Wyspiański – jak zazwyczaj – także i w tym wypadku wyprzedził czas. Akcję Wesela
umieścił właśnie w polskiej chacie: w domu, w którym żyje polska tradycja, narodowa historia,
w którym roztrząsa się sprawy przyszłości ojczyzny. To prawda, iż „weselna” izba nie we wszystkim
przypomina chałupę chłopską podobną choćby do tej z Placówki Prusa czy z Komorników Orka-
na, ale z całą pewnością jest to chata chłopska. Świadczy o tym wystrój owej izby przedstawiony dokładnie w didaskaliach: przylega do niej mały alkierzyk z świętymi „obrazkowymi” na ścia-
nie. [...] Należy zwrócić uwagę także na dwa obrazy Matki Bożej: Ostrobramskiej i Częstochow-
skiej, zawieszone na ścianach. W tym wiejskim wystroju izby znajdujemy jednak kilka rekwizytów
„obcych”, pochodzenia niewątpliwie szlacheckiego: „stary grat, fotel z wysokim oparciem”, stolik
empire, na którym stoi stary zegar złocony, biurko z mnóstwem papierów, a na ścianach „fotogra-
fia Matejkowskiego «Wernyhory» i litograficzne odbicie Matejkowskich «Racławic»”. Nie można
zapomnieć o szablach, flintach i pasach podróżnych wiszących nad „wyszarzaną sofą”. W tej nie-
zwykłej izbie chłopsko-pańskiej toczą się w czas nocnej zabawy weselnej dyskusje i rozprawy. Nie
brak tu rozmów, jakie zazwyczaj prowadzi się w czasie weselnych zabaw. Nie one jednak nadają ton
dziełu. Stanowią tylko zewnętrzną ramę dla dyskusji o sprawach najważniejszych dla przyszłości
narodu. [...]
Sprawy chłopskie obecne są jednak przede wszystkim w bezustannie toczonych rozmowach
i dyskusjach „weselnych” gości. Mówią o nich sami chłopi, mówią także inni bohaterowie. [...]
Wyspiański z determinacją rozbija stereotypowe wyobrażenia o polskich artystach czy politykach.
Nie inaczej postępuje z funkcjonującymi w naszej świadomości wyobrażeniami o chłopach. Czyni
tak, pragnie bowiem dotrzeć do prawdy o współczesnym sobie społeczeństwie. Zrywa ze swych
bliskich maski, przekonany jest, że nie one ukazują prawdę o Polakach. Prawda ta ukrywa się pod
maskami i przyłbicami, tak chętnie nakładanymi sobie przez nas samych.
Niewątpliwie najbardziej atrakcyjnie wygląda w Weselu chłop arkadyjski, „bajecznie kolorowy”.
Franciszek Ziejka, „Wesele” w kręgu mitów polskich, Kraków 1997.

1.Na podstawie tekstu Franciszka Ziejki sformułuj dwa argumenty, którymi uzasadnisz, że
chłopska chata stała się w epoce Młodej Polski symbolem polskiego domu.

2.Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że Stanisław Wyspiański, umieszczając akcję Wesela w wiejskiej chacie, wyprzedził swoją epokę? W uzasadnieniu
odwołaj się do tekstu Franciszka Ziejki, dramatu Stanisława Wyspiańskiego i wiedzy o Młodej Polsce.

3.Na czym polega kreowanie obrazu chłopa arkadyjskiego, „bajecznie kolorowego” w literaturze młodopolskiej? Odpowiedź zilustruj przykładem z Wesela.

4.Wyjaśnij, na czym polega zderzenie mitu polskiego chłopa i mitu polskiego inteligenta w dramacie Stanisława Wyspiańskiego. W odpowiedzi wykorzystaj znajomość lektury i tekst Franciszka Ziejki.