Właściwie za dwóch właców monarchia piastowska przeżywała rozkwit. W okresie wczesnopiastowskim dużo wywalczył Bolesław Chrobry, a w późnopiastowskim Kazimierz Wielki.
1) Bolesław Chrobry
Po Mieszku I przejął wszystkie kluczowe ziemie dla Polski, a także doprowadził do podboju wielkich połaci ziemi (Milsko, Łużyce, Morawy, Słowacja i Grody Czerwieńskie). Na skutek zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 założył arcybiskupstwo w Gnieźnie i parę nowych biskupstw, co uniezależniło Polskę od zagrożenia podległości obcemu ośrodkowi. W 1025 Bolesław koronował się na króla Polski jako pierwszy władca.
Dopiero nieskuteczna kontynuacja polityki skupionej na podbojach przez Mieszka II doprowadziła do kryzysu państwa Piastów...
2) szczególnie Kazimierz Wielki
Przede wszystkim władca prowadził bardzo skuteczną politykę zagraniczną. Wiedział, że Polska jest zagrożona niemal z każdej strony i dlatego doprowadził do wielu korzystnych dla Polski traktatów. Kontynuował sojusz z Węgrami. Doprowadził do rozmów polsko-czesko-węgierskich w Wyszehradzie w 1335 i 1339. Na skutek tych rokowań Czesi zerwali sojusz z Krzyżakami za co Kazimierz musiał zapłacić. Ponadto, doszło do porozumienia polsko-węgierskiego, jeśli chodzi o sukcesję w Polsce po śmierci Kazimierza. Obawiał się braku męskiego potomka, dlatego postanowiono już wtedy, że na tron polski zasiądzie Ludwik, syn władcy węgierskiego i siostry Kazimierza - Elżbiety Łokietkównej (zabezpieczył w ten sposób Polskę na przyszłość dla dziedzica Piastów w linii żeńskiej). W 1343 ustanowił pokój kaliski z Krzyżakami, który miał być "wieczysty" i dzięki zapisom o wieczystej dzierżawie zapewnił pretekst dla swoich sukcesorów do politycznej walki o Pomorze. Wiedział, że nie będzie w stanie odzyskać Pomorza Gdańskiego i Śląska, ale przynajmniej złagodził sytuację polsko-czeską i polsko-krzyżacką. Dlatego też skierował ekspansję polską na tereny południowo-wschodnie i zdobył ostatecznie Ruś Halicką - wytyczył nowy trend ekspansji na wschód.
Ale oczywiście doszło też do wielu znakomitych reform wewnętrznych. W 1364 założył drugi uniwersytet w Europie Środkowej - Akademię Krakowską. Utworzył polską walutę - grosz. W statutach wiślickich i piotrkowskich po raz pierwszy spisano prawo zwyczajowe (to bardzo ważne dla przyszłości polskiego prawodawstwa). Władza w państwie uległa centralizacji - ponownie, na wzór królów czeskich w Polsce (gł. Wacława II), wprowadził urząd starosty, który był urzędnikiem królewskim, przedstawicielem króla. Poprawił obronność państwa na granicach - utworzył umocnienia, tzw. Orle Gniazda. Wspierał działalność Kościoła, jako instytucji spajającej Polskę po rozbiciu dzielnicowym. Wprowadzono prawa handlowe, które pozwalały na rozkwit gospodarczy kraju (prawo składu, przymus drożny). Także wsparcie ludności żydowskiej przyczyniło się do napędzenia gospodarki.
Kazimierz Wielki był zdecydowanie władcą, który najlepiej potrafił wykorzystać sytuację geopolityczną i polityczną Polski i przeprowadzić skuteczne reformy dla naprawy zniszczonego rozbiciem dzielnicowym kraju.
