Odpowiedź :
Wielkie i małe litery – ogólna charakterystyka, zasady pisowni
Wielkie i małe litery — ogólna charakterystyka, zasady pisowni
Pisownia wielkimi i małymi literami to zdecydowanie jeden z najbardziej złożonych i sprawiających najwięcej problemów aspektów polskiej ortografii. W stosowaniu prawidłowej pisowni pomoże znajomość czterech kryteriów stosowania wielkich i małych liter oraz ujętych w nich reguł.
Użycie wielkiej litery ze względów składniowych
Wielką literę piszemy:
— na początku wypowiedzeń rozpoczynających tekst, a także na początku wypowiedzenia następującego po kropce. Przykład: Mieszkanie posiadało wielkie zalety. Było suche, ciepłe, obszerne, widne. Miało marmurowe schody, gaz, dzwonki elektryczne i wodociągi. Każdy pokój w miarę potrzeby łączył się z innymi lub tworzył zamkniętą w sobie całość. Sprzętów wreszcie miało liczbę dostateczną, ani za mało, ani za wiele, a każdy odznaczał się raczej wygodną prostotą aniżeli skaczącymi do oczu ozdobami. (Bolesław Prus — „Lalka”).
— kiedy przytaczamy czyjąś wypowiedź po dwukropku, a cytat liczy co najmniej 2 zdania. Przykład: Historię pana Tomasza Łęckiego opisał Prus w następujący sposób: Istotnie, pan Łęcki liczył w swoim rodzie całe szeregi senatorów. Ojciec jego jeszcze posiadał miliony, a on sam za młodu krocie. Jeśli cytat składa się z jednego zdania, może zostać rozpoczęty małą literą. Jeśli zaś jest fragmentem zdania, należy rozpocząć go małą literą.
— gdy następuje dłuższy opis lub długie wyliczenie. Przykłady: Pamiętam moment, w którym ujrzałem ją po raz pierwszy: Szła nieśpiesznie chodnikiem, zerkając to na telefon, to przed siebie. Jej stopy powoli odrywały się od ziemi i delikatnie opadały na płytki chodnika. Zwróciłem uwagę na jej buty, czarne, skórzane, z jasnymi klamerkami (przykład opisu).
— Po pytajniku i wykrzykniku. Przykłady: A jeżeli odpowiedziałaby, że mnie nie kocha? Wszystkie te ceremonie mają dobrą stronę: dają czas i możność zaznajomienia się. (Bolesław Prus — „Lalka”). Wcale nie! Bo kiedy po Warszawie rozeszła się wieść, że subiekt Hopfera chce wstąpić do Szkoły Przygotowawczej, tłumy zaczęły tam przychodzić na śniadanie. (Bolesław Prus – „Lalka”).
Możliwe są także sytuacje, w których po tych znakach interpunkcyjnych możemy napisać małą literę. Dzieje się tak, kiedy następujący po nich tekst stanowi kontynuację zdania pojedynczego. Przykłady: Halo! halo! tu jestem! oraz Nader rzadko mogłem zrozumieć: o co mu chodzi? synowcy bowiem niechętnie objaśniali mi przyczyny jego popędliwości. (Bolesław Prus — „Lalka”).
Pisanie wielkiej litery w poezji oraz ze względów graficznych
W polskiej poezji wielkie litery tradycyjnie pisano na początku każdego wersu. Przykład:
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,
Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe!
Byle cię można wspomóc, byle wspierać,
Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać!
(Ignacy Krasicki — „O miłości ojczyzny”)
W poezji współczesnej znacznie częściej stosowane jest kryterium składniowe. Oznacza to, że wielkie litery pojawiają się zgodnie z przedstawionymi powyżej regułami. Przykład:
Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne
ptasi świt.
Ziemię twardą ci przemienię
w mleczów miękkich płynny lot,
(Krzysztof Kamil Baczyński — „Niebo złote ci otworzę”)
Często można spotkać także wiersze, w których wielkie litery są stawiane tylko na początku (i w nazwach własnych) lub też są całkowicie pomijane. Przykład:
W dniu Świętego Walentego
roku pańskiego 1994
słuchałem ćwierkania
pani redaktorki "radia bzdet"
z czarnej skrzynki
promieniował ciepły głos
(Tadeusz Różewicz — „Walentynki”)
Zasady użycia dużych liter ze względów graficznych dopuszczają większą dowolność. Wielkie litery piszemy na początku tytułów i podtytułów. Przykłady: „Lalka”, „Inny świat. Zapiski sowieckie”.
Często możemy natomiast spotkać się z tytułami, hasłami i poleceniami pisanymi wyłącznie wielkimi literami. Taki zabieg stosowany jest często na afiszach, plakatach, tablicach informacyjnych i ostrzegawczych itp. Przykłady: WESELE (na afiszu ogłaszającym datę spektaklu), REPREZENTACJA POLSKI (na plakacie przedstawiającym kadrę piłkarską), ZAKAZ PALENIA (na tablicy informującej o zakazie), MOŻLIWE OBLODZENIA (na tablicy ostrzegawczej).
Pisownia wielkiej litery ze względów znaczeniowych
Wielką literą piszemy:
— imiona i nazwiska ludzi. Przykłady: Adam Małysz, Keanu Reeves, Albert Camus. Co ważne, wielką literą piszemy również nazwy pospolite pełniące funkcję imion bohaterów literackich (np. Hrabia, bohater „Pana Tadeusza”).
— Imiona własne zwierząt i drzew. Przykłady: dąb Bartek, pies Azor. W przypadku bohaterów, których nazwy są wieloczłonowe i składają się z nazwy pospolitej oraz imienia (tworzących całość), stosujemy następującą pisownię: Kaczor Donald, Kaczka Dziwaczka
— Imiona bogów i istot mitologicznych. Przykłady: Zeus, Loki, Cerber, Parki, Gracje. Ostatnie dwa przykłady występują w liczbie mnogiej. Wielką literą zapisujemy bowiem też nazwy zbiorowe istot mitologicznych, które zwyczajowo występują w liczbie mnogiej.
— Przezwiska, przydomki i pseudonimy ludzi. Przykłady: Bolesław Krzywousty, Rębajło, Bolesław Prus (pseudonim wielowyrazowy). Jeśli w pseudonimie występuje przyimek, to przyimek ten zapisujemy małą literą. Przykład: Katarzyna ze Sieny.
— Imiona i nazwiska ludzi użyte w znaczeniu przenośnym. Przykład: Czy możesz pożyczyć mi Mickiewicza? W tym pytaniu słowo „Mickiewicz” jest metonimią (figura retoryczna zastępująca nazwę zjawiska, przedmiotu terminem pozostającym w uchwytnej zależności) i oznacza jedno z dzieł wielkiego poety.
— Nazwy mieszkańców części świata. Przykłady: Afrykanin, Europejka.
— Nazwy mieszkańców krajów. Np. Polak, Norweżka. Warto pamiętać o rzeczownikach pospolitych, które wywodzą się od nazw mieszkańców krajów. Te zapisujemy małymi literami. Np. polka, czyli rodzaj tańca.
— Nazwy członków narodów, ras i szczepów. Np. Żyd (przedstawiciel narodu), Murzyn (człowiek rasy czarnej), Zulus (członek plemienia Zulusów). Dobrze pamiętać o tym, że słowa te używane jako określenia pospolite zapisuje się małymi literami. Np. żyd (wyznawca judaizmu), murzyn (ktoś opalony).
— Nazwy mieszkańców terenów geograficznych. Przykład: Kaszub, Katalonka.
— Nazwy hipotetycznych mieszkańców planet. Np. Marsjanin.
— Nazwy dynastii. Np. Jagiellonowie, Piastowie.
— Kończące się na -owski, -owy, -in, -yn, -ów przymiotniki dzierżawcze odnoszące się do twórcy, autora. Przykład: dramat Szekspirowski (napisany przez Szekspira). Jednakże w znaczeniu określonego typu utworów literackich posłużymy się małymi literami: dramat szekspirowski. Dużymi literami zapisujemy również nazwy istniejących w jednym egzemplarzu przedmiotów i zabytków, np. Brama Floriańska, Drzwi Gnieźnieńskie.
— Nazwy świąt i dni świątecznych. Przykłady: Boże Narodzenie, Środa Popielcowa. Nazwy obrzędów (dyngus, dożynki) piszemy z kolei małymi literami.
— Nazwy imprez, którym nadano specjalne tytuły. Np. XVII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina. Przyimki występujące w takich nazwach pisze się małą literą — Dzień bez Papierosa.
— Nazwy gazet, czasopism, serii wydawniczych. Przykłady: Dziennik Polski, Wiedza i Życie, Klasycy Malarstwa (seria wydawnicza). WAŻNE: Do 2008 r. wyróżniano dwa sposoby zapisu tytułów czasopism. W nieodmiennych stosowano wielkie litery w każdym wyrazie, w odmiennych wyłącznie na początku tytułu. Obecnie wszystkie wyrazy, z wyjątkiem przyimków, pisze się wielkimi literami (w tytułach odmiennych i nieodmiennych).
— Nazwy czcionek komputerowych i języków programowania. Przykład: Times New Roman, Calibri, Norton, Pascal.
— Nazwy programów telewizyjnych, słuchowisk, audycji. Z tym, że:
W wielowyrazowych wielką literą zapisuje się pierwszy wyraz: Sensacje XX wieku, Kuchenne rewolucje.
jednowyrazowe zapisujemy dużą literą, np. Panorama, Wiadomości.
W nazwach audycji cyklicznych wszystkie człony (z wyjątkiem przyimków, spójników) piszemy wielkimi literami, np. Lista Przebojów Programu Trzeciego.
— Nazwy obiektów astronomicznych. Przykłady: Słońce, Ziemia, Księżyc. Warto odnotować, że duże litery stosujemy tylko w kontekście astronomicznym. Jeśli terminów tych używamy w znaczeniu pospolitym, piszemy: słońce.
— Nazwy państw, regionów, prowincji, miast, osiedli, wsi. Przykłady: Niemcy, Stany Zjednoczone Ameryki, Świętokrzyskie, Teksas, Kraków, Honolulu, Zegartowice, Pcim. Co ważne, wielkimi literami piszemy także słowa Wschód, Zachód, Północ, Południe, jeśli używamy ich, określając obszary geograficzno-kulturowe. Wielkimi literami zapiszemy również wyrażenia o stałej strukturze, które odnoszą się do konkretnych państw, np. Kraj Kwitnącej Wiśni. Małych liter użyjemy za to w sformułowaniach typu państwo polskie, państwo niemieckie.
— Jednowyrazowe nazwy geograficzne. Przykłady: Rysy, Warszawa, Londyn.
— Wielowyrazowe nazwy geograficzne. Z tym, że:
Jeśli nazwa składa się z dwóch członów i człon drugi jest rzeczownikiem w dopełniaczu lub przymiotnikiem w mianowniku, oba człony zapiszemy wielkimi literami. Przykłady: Morze Północne, Ziemia Północna.
jeśli nazwa składa się z dwóch członów i drugi człon jest nieodmieniającym się rzeczownikiem w formie mianownika, pierwszy człon zapiszemy małą literą, drugi zaś dużą. Przykłady: półwysep Hel, pustynia Sonora, wyspa Wolin.
Przyimki występujące w wieloczłonowych nazwach geograficznych zapisujemy małymi literami, np. Nakło nad Notecią.
— Nazwy urzędów i władz. Przykłady: Trybunał Konstytucyjny, Ministerstwo Edukacji Narodowej.
— Nazwy indywidualne szpitali, szkół, urzędów. Przykład: Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera w Krakowie.
— Nazwy indywidualne zespołów muzycznych, drużyn sportowych itp. Przykłady: Lady Pank, Dżem, Wisła Kraków, Cracovia, Legia Warszawa, Polonia Warszawa.
— Nazwy orderów i odznaczeń (Order Orła Białego, Górska Odznaka Turystyczna) oraz nazwy nagród, przy czym:
Wielowyrazowe nazwy nagród, których drugi człon ma formę dopełniacza lub jest określeniem przymiotnikowym, np. Nagroda Nobla, Olkuska Nagroda Artystyczna (określenie przymiotnikowe).
jednowyrazowe nazwy nagród zapisujemy wielką literą, np. Oscar, Nobel.
Jeśli nazwa nagrody ma formę mianownika, samo słowo „nagroda” zapisujemy małą literą: nagroda World Press Photo.
— Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych. Przykład: samochód Audi (ale jeżdżę audi albo jeżdżę samochodem marki Audi). Tego rodzaju nazwy można zapisywać w cudzysłowie.
— Wielkich liter możemy używać również ze względów uczuciowych i grzecznościowych. Najczęściej spotykanym przykładem jest rozpoczynanie wielką literą zaimków w korespondencji (Piszę do Ciebie…). Z takim zapisem możemy spotkać się także w podaniach (np. Panie Dyrektorze, zwracam się z prośbą…).
— Niekiedy wielkimi literami zapisuje się również nazwy ważnych wydarzeń z historii polski (np. Powstanie Warszawskie) lub terminy patriotyczne (Ojczyzna). Jest to dozwolone, lecz zaleca się stosowanie małych liter. Wyjątkami są poetyckie lub opisowe nazwy ważnych wydarzeń, np. Wiosna Ludów, Cud nad Wisłą oraz nazwy miesięcy używane w odniesieniu do wydarzeń z najnowszej historii Polski, np. Grudzień ’70.
Odpowiedź:
duze: imiona i nazwiksa
imiona drzew i zwierzat,
przydomki, pseudonima, przezwiska
nazwy mieszkancow kontynentow
male: miwszkancy miast, dzielnic, wsi
dni tygodnia, miesiace, nazwy wydarzen historycznych, obrzedy