Odpowiedź :
Odpowiedź:
WyjaśnieniMatka Boża należała do postaci biblijnych przedstawianych najczęściej i w bardzo różny sposób. Oblicza Boskiej Rodzicielki są rozpięte między patosem a codziennością i zwyczajnością, między szczęściem poczęcia a cierpieniem, wywołanym śmiercią Syna. Postać Maryi miała szczególny status, ponieważ jednocześnie należała do świętej rodziny i była człowiekiem. Uważano ją więc za pośredniczkę spraw ludzkich, zwracano się do niej z prośba o wstawiennictwo u Boga.
Biblia mówi o Matce Boskiej niewiele, jej rola kończy się właściwie wraz z dzieciństwem Jezusa. O jej obecności pod krzyżem , konającego Syna, Pismo Święte tylko wspomina. Toteż twórcy średniowieczni starali się te luki w historii jej życia zapełnić. Tak powstawały artystyczne wizje epizodów z życia Maryi ze szczególnym uwzględnieniem wątków pasyjnych.
Wśród wybitnych utworów maryjnych, powstałych w średniowieczu można wymienić:
".Bogurodzicę"
"Bogurodzica" to najstarszy zachowany polski tekst liryczny. Najstarsze są dwie pierwsze zwrotki pieśni, pochodzące z około XII - XIII wieku. "Bogurodzica" to modlitwa błagalna skierowana do Matki Bożej. Porównując ten utwór z innymi o tematyce maryjnej, trzeba zauważyć, ze kreowany tu wizerunek Maryi jest bardzo majestatyczny. Jej postać jest tu traktowana z boską czcią. Ludzie modlą się do niej o pośrednictwo, o poparcie ich próśb u Boga, ponieważ uważają ją za Jego wybrankę, umiłowaną matkę, która jest zdolna wyprosić u Niego łaski. Mimo to Maryja nie wydaje się tu szczególnie bliska zanoszącym modły, przepaść między jej niebieskim bytem a ich ziemską egzystencją jest znaczna i podkreślana przez określanie jej : "Bogiem sławieną" i "zwoleną", czyli sławioną przez samego boga i przez niego wybraną spośród ludzi.
W tekście pojawiają się też postaci Chrystusa i Jana Chrzciciela. Jednak tylko jako w relacji do Matki Bożej, której utwór jest poświęcony.
Znaczenie "Bogurodzicy" dla polskiej kultury i historii jest niepodważalne. Utwór jest cennym źródłem wiedzy o języku staropolskim, stanowi też bezcenny zabytek polskiej literatury. "Bogurodzica" była pierwszym polskim hymnem, śpiewanym przez rycerstwo przed słynną grunwaldzką bitwą, czemu wyraz dał J. Kawalerowicz w filmowej realizacji "Krzyżaków".
"Lament Świętokrzyski"
Utwór zaczyna się od słów "Posłuchajcie, bracia miła...", i czasem jest też znany pod takim tytułem, czasem bywa też określany jako "Żale Matki Boskiej pod krzyżem". Ten ostatni najlepiej oddaje treść utworu, ponieważ jest to właśnie liryczny monolog Maryi, która jest świadkiem męczeńskiej śmierci Syna. Tekst stanowi wyrażanie przez Matkę Boską swoich uczuć, swojego cierpienia. Boża rodzicielka czuje się zawiedziona, ponieważ archanioł Gabriel zwiastował jej wielkie wesele, a ona czuje tylko straszny żal, gorycz i ból z powodu męki Jezusa.
Wyraźnej zmianie ulega relacja Matki Boskiej i ludzi. O ile w "Bogurodzicy" to ludzie byli tą stroną proszącą o jej łaskę, o tyle w "Lamencie..." to Maryja prosi ludzi, by ja wysłuchali, by jej współczuli, to do nich zwraca się: "posłuchajcie, pożałuj mię")..
Osobiste uczucia, o których mówi Matka Boża, zbliżają ją do ludzi, do ich ziemskich cierpień. W tym utworze to Maryja jest inicjatorką kontaktu z ludźmi, to ona jest stroną potrzebującą, choć jedynym wsparciem, jakiego mogą jej użyczyć ludzie, jest współczucie.
"Posłuchajcie, bracia miła,
Kcę-ć wam skorzyć krwawą głowę;
[...]
Pożałuj mię stary, młody,
Boć mi przyszły krwawe gody:"
W innych utworach maryjnych Matka Boska pozostaje milcząca, w "Bogurodzicy" tylko wysłuchuje modłów, tu ona jest podmiotem lirycznym. Z dużą dozą ekspresji wyraża swoje cierpienie. Zasadnicze jest odwrócenie ról, Matka Boska nie wysłuchuje ludzkich próśb, lecz sama prosi, sama jest cierpiąca i potrzebująca.
Wizerunek Matki Boskiej staje się tu, podobnie jak w innych utworach, ukazujących ją pod krzyżem, bardziej konkretny, a tym samym bliższy ludziom. Maryja jest tu ukazana jako ziemska matka, nie ma cech boskich, przeciwnie jej żal ma w sobie ludzką słabość, prosty człowieczy sprzeciw wobec okrucieństwa Boskich wyroków. Plan Boży, który dopełnia się przez śmierć Jezusa, jest dla matki ciężką próbą, ona cierpi razem z Synem. Ma żal nawet do Archanioła Gabriela, bo obiecywał jej radość, podczas gdy ona czuje tylko ból.
"O anjele Gabryjele,
Gdzie jest ono twe wesele,
Cożeś mi go obiecował tako bardzo wiele,
A rzekący: "Panno, pełna jeś miłości!"
A ja pełna smutku i żałości;
Sprochniało we mnie ciało i moje wszytki kości."
Wzruszające są jej słowa kierowane do umierającego Jezusa, zdrobnienia, którymi się posługuje i pełen troski ton, są charakterystyczne dla matek, mówiących do swych małych dzieci:
"Synku miły" [...] w. 14
"Synku" [...] w. 20
"Twoja głowka krzywo wisa", [...] w. 22
Szczególnie nacechowane matczyną czułością są strofy czwarta i piąta. Monolog Maryi budzi współczucie i litość. Widzimy matkę, która traci Syna, jest świadkiem jego męczeństwa i śmierci. W dalszej części utworu cierpienie staje się bardziej ogólne. Śmierć Jezusa nie jest już jednostkową tragedią człowieka, ale upadkiem ludzi w ogóle. Zabicie Zbawiciela to pogrzebanie wartości, które wnosił. Ludzie odwrócili się od Boga. To także jest przedmiotem żalu Matki Boskiej.
To co wyróżnia pieśni typu Stabat Mater to perspektywa ukazania wątku pasyjnego. Śmierć Jezusa jest przedmiotem wielu rozważań, nie tylko o charakterze literackim. Jest to przede wszystkim fakt ewangeliczny, na podstawie którego powstały liczne artystyczne opracowania. Dla tekstów maryjnych charakterystyczna jest właśnie perspektywa męki pasyjnej ukazanej z punktu widzenia matki. Ona jest współcierpiącym bohaterem zdarzeń i ich komentatorem dla odbiorców.
Taka perspektywa i takie ukazanie Matki Boskiej w chwili cierpienie i największej słabości, pozwala zburzyć dystans między nią a człowiekiem. W przeciwieństwie do wizerunku z "Bogurodzicy" Maryja nie jest monumentalną i nieco abstrakcyjną postacią, wywyższoną przez Boga. Nie ma tu tej milczącej surowości, przeciwnie, ludzie zostają tu postawieni w roli biernych słuchaczy.
Powściągliwość i majestat zostają zastąpione pełnym ekspresji uzewnętrznianiem uczuć osobistych. O sile sugestywności i wartości estetycznej tego monologi decyduje jego prostota. Nie ma tu śladu średniowiecznego zamiłowania do wielosłowia i retorycznych ozdobników. Żale i skargi są wyrażane wprost, co daje duże wrażenie wiarygodności, cierpiący człowiek, tak właśnie wyraża swój ból - bezpośrednio i prosto. Nacisk położony jest na treść, na sytuację, w jakiej bohaterka się znalazła, a nie na ozdobną formę wypowiedzi lirycznej. Oczywiście, nie chodzi tu o autentyczność, tekst napisany jest wierszem, wiadomo, że nikt wierszem spontanicznie uczuć nie wyraża, ale o wrażenie prostoty, będące celowym zabiegiem artystycznym.
Motyw lamentu Matki Boskiej pod krzyżem konającego Chrystusa, był w średniowieczu wielokrotnie opracowywany. Prawdopodobnie pierwowzorem dla większości średniowiecznych pieśni z serii Stabat Mater, była włoska (napisana po łacinie) pieśń "Stabat Mater Dolorosa", pochodząca z XIII wieku. Monologi cierpiącej matki były nazywane planktami i stanowiły odrębny gatunek liryki religijnej. Obok tematyki pasyjnej motyw Stabat Mater stał się jednym z najpopularniejszych w średniowiecznej literaturze i przeniknął również do innych dziedzin sztuki. Znane są miedzy innymi piety, czyli przedstawienia Matki Boskiej z ciałem Jezusa, najsłynniejszą bodaj rzeźba tego typu jest "Pieta" Michała Anioła.
"Stabat Mater Dolorosa..."
"Stabat Mater Dolorosa..." to pieśń, która powstała we Włoszech w XIII wieku, jej autorstwo nie jest znane. Pierwsze słowa tłumaczy się: "Stała Matka Boleściwa" , stały się one bardzo popularne w literaturze średniowiecznej, ponieważ utwór ów, spisany po łacinie, był wielokrotnie tłumaczony na inne języki, tak że na polski. Przekładu, bardzo luźnego, na język polski dokonał w XV wieku mistrz Maciej. Jego pieśń, zaczynająca się od słów: "Mocne Boskie tajemności", stanowi utwór pochwalny na cześć Bożej Rodzicielki.
Teocentryzm średniowieczny objawiał się silnie zarysowanym religijnym charakterem wszystkich sztuk. Wyraźny wpływ chrześcijaństwa można odnaleźć w ówczesnym budownictwie. Romańskie i gotyckie kościoły obfitują także w przedstawienia Matki Boskiej. Oprócz tzw. piet, popularnym motyw stanowiła Maryja z Dzieciątkiem. Słynny obraz tego typu można odnaleźć w klasztorze na Jasnej Górze. "Najświętszej Maryja Panna z Dzieciątkiem Jezus na ręku" to bodaj najsłynniejszy wizerunek Matki Boskiej polskiego średniowiecza, jego autorstwo nie jest znane, legendarnie , obraz ów przypisuje się św. Łukaszowi Ewangeliście.