Wladyslaw Losiak'
Oblicza leku
1. Lek towarzyszy czlowiekowi od poczatku jego ewolucyjnej historii i bardzo wezesnie nauczyt sie, go nazywad - np. juz wsrod hieroglifow egipskich znaj-dziemy odpowiedni znak. Ka¿dy cztowiek uczy sie identyfikowat lek w tym samym czasie: gay zdobywa umiejetnose rozpoznawania i nazywania innvch
podstawowych stanow emocionalnych.

2. Lek to negatywny, nieprzyjemny stan emocjonalny. wywotany prez poczucie
zagrozenia, oczekiwanie czegos ziego, niekorzystnego, utrate czegos cennego.
Mam na mysli nie tyle dobra materialne (chociaz ich to tez dotyczy), ale przede wszystkim wlasna tozsamosc. poczucie wartosci czy pozycje spoleczna. jak równie¿
wasne zorowie izVCie

3. Najwaznieisze pytanie, jakie stawiali sobie psychologowie badajacy lek. dotyczyto pryczyn sprawiajacych, ze sie pojawia. Doszli do wniosku, ze wprawdzie w kon-kretnych przypadkach moze to by‹ zwiazane z bardzo ró¿nymi przezyciami, to jednak da sie znalezc ich ceche wspólna - rozbie¿nosc informacyjna. Polega ona na tym, ze informacje naplywajace z otoczenia sa sprzeczne, niepelne albo niezgodne z ocze-kiwaniami czy prekonaniami danej osoby. Moze równie¿ by tak, ze rozbie¿nos istnieje w obrebie prekonan, albo, mówiac ogólniej, tresci psychicznych. Trzeba oczywiscie pamietaé, ze chodzi w glownej mierze o informacje czy przekonania bardzo istotne dla clowieka, zwiazane z tym, co dla niego wa¿ne, np. poczuciem wlasnej wartosci. prestizem czy pozycja spolecana. Bardzo czesto (ek jest wynikiem spostrzeganej rozbieznosci pomiedzy .ja realnym" i „ja idealnym". Innymi slowy. jezeli odpowied2 na pytanie „jaki jestem?" róani sie za bardzo od odpowiedzi na pytanie .jaki chcialbym bye?", pojawia sie tendencja do obnizonej samoakceptaci ilek. To, co w tym przypadku jest zagrozone, to nasze pozytywne mniemanie o sobie.

4. Bardzo charakterystyezne dla leku i jednoczesnie odröaniajace go od podobnych emoci (np. strachu) jest to, ¿e zagroienie dotyczy "jazni" clowieka, jego osobo-wosci, ma charakter bardziej egzystencjaly niz fizyczny. W przypadku nerwic lek
jest czesto traktowany jako efekt konfliktu wewnetrznego. Jezeli jednak zastanowimy sie nad istota tego konfliktu, to dojdziemy do wniosku, ze jest take zwiazany z rozbieznoscia informacyjna. Najezesciej bowiem wynika on z tego. ze osoba negatywnie ocenia swoje - zdawaloby sie normalne - dazenia czy pragnienia.

5. Lek moze równiez powstawaé w wyniku nadmiernej generalizacji doswiadczen zwiazanych z urazem psychicznym. Jezeli czlowiek bardzo silnie przezywat doznana we wezesniejszym okresie ¿ycia utrate czy niepowodzenie, to w kazdej pó¿niejszej podobnej sytuacji pojawi sie oczekiwanie najgorszego. poczucie zagrozenia i lek. Nadmierna generalizacja sprawia, ze inne okolicanosci beda bardzo tatwo spostrzegane jako podobne do tych, które towarzyszyly urazowi.

6. Antoni Kepinski mówit o czterech zasadniczych rodzajach leku, a swoja pro-pozycje opart na tym, czego lek dotyczy, z czym jest zwiazany i w jakich okolicznosciach powstat. Pierwszy z nich to lek biologiczny, kiedy poczucie zagrozenia zwiazane jest z ¿yciem i zdrowiem jednostki. Istnieje jego wyra
7. Natomiast da drugiego rodzaju leku - spotecznego. charakterystyczne jest poczucie wiezi jednostki ze znaczacymi osobami z jej otoczenia, polegajace na przewidywaniu odrzucenia. Przykladem moze by tutaj trema zwiazana z wy-stapieniem publicznym.

8. W miare rozwoju indywidualnego pojawia sie mozliwosc wystapienia trzeciego rodzaju leku - moralnego. Poczucie zagrozenia dotyczy odrzucenia lub pote-pienia prez samego siebie, a wiec kiedy nasze sumienie pelni role oceniajacego otoczenia sporecznego.

9. Czwarty rodzaj - lek dezintegracyjny pojawia sie. gdy czlowiek stoi wobec koniecznosci zmiany swoich schematów percepcyjnych i oczekiwan dotyczacych otaczajacei rzeczywistosci. Now i niezwykle zdarzenia sa nieprzewidywalne, rodza wiec poczucie niepewnosci, zagrozenia i lek. Jest to szczególnie wyra¿ne u osób z obnizonymi mo¿tiwosciami adaptacyjnymi i gorsza sprawnoscia my-Stenia i dzialania, wywolanymi uszkodzeniami mózgu. Zaobserwowano, ze ludzie ci reaguja panicznym lekiem na jakakolwiek sytuacje wymagajaca zmiany do-tychczasowych, utrwalonych i dobrze znanych sposobów dzialania.

10. Stan niepewnosci polegajacy na niemo¿nosci jednoznacznej oceny i ustosun-kowania sie do otoczenia oraz trudnosci prewidywania tego. co ma nastapic. pojawia sie, gdy informacje docierajace do umyslu sa sprecne lub niepelne.
Jest on jednoczesnie bezposrednia przyczyna leku. Nier ansé moze polegac na
tym, ze nie wiemy, czy cos zlego sie wydarzy - czy oblejemy egzamin - albo nie wiemy. kiedy to nastapi, na prayktad kiedy zaznie nas bolet zab badany prez dentyste. Wnioski z badan eksperymentalnych wskazuja, ze intensywnosé leku zalezy od stopnia niepewnosci - im wieksza niepewnost, tym jest on silniejszy, Inne badania pokazaly, ze w miare wydkuzania sie oczekiwania na nieprzyjemny bodziec, sita leku wrasta. Tym mozna tlumaczy fakt, ze wiekszosc osób nie lubi dugiego czekania na egzamin i woli zdawac od razu po przyisciu.

11. Niepewnosé jest tez jednym z kryteriów rozró¿nienia leku i strachu. Kiedy uciekamy przed gro¿nym psem, to dominujacym w nas uczuciem jest strach, ale kiedy idziemy ulica i wiemy, ze za rogiem mozemy natknaé sie na zlego psa, który mieszka w poblizu, przezywamy lek. W tym drugim przypadku istotne jest to, ze z pojawieniem sie niebezpieczenstwa wiaze sie niepewnosc - równie dobrze bowiem akurat tego psa moze nie by, bo wlasciciel poszedt z nim do weterynarza.

12. tatwosc, z jaka lek sie pojawia oraz jego sita zaleza nie tylko od okolicznosci zewnetrznych. ale równiez od pewnych predyspozycji osoby. Przede wszystkim trzeba tutaj wymienic ceche temperamentu czlowieka zwana reaktywnoscia.
Sprawia ona. ze sita reagowania emocjonalnego, objawiajaca sie w inten-sywnosci wszystkich emocji, jest duza. Cecha ta, w polaczeniu ze zwiazana z nia chwiejnoscia, uktadu nerwowego. sprawia, ze czlowiek ma tendencje do oce-niania wielu bardzo róznych sytuacji jako zagrazajacych i reagowania na nie silnym lekiem. Zachodzi tu ponadto mechanizm dodatniego sprzezenia zwrot-nego. Lek powoduje. ze fatwiej widzimy we wszystkim zagrozenie, a to oczy-wiscie wamacnia go.

13. Nalezy tez zapytać o to, jaka jest rola leku w ¿yciu czlowieka. Biorac pod uwage fakt. ze jest to negatywna emocja, odpowied bylaby prosta - ¿ycie czlowieka powinno wygladac tak, aby leku w nim byto jak najmniej. Taka konkluzja wydaje sie oczywista i trudno sie z nia nie zgodzic. Warto jednak wziat pod uwage, ze wtedy, kiedy jest sygnalem zagrozenia, lek petni istotna role adaptacyina. I tak na przyklad kardiolog nie powinien lekcewa¿yc wypowiedzi pacjenta sygnalizu-jacych stany lekowe. Z drugiej strony lek towarzyszacy „zlym preczuciom" moze by sygnalem do bardziej ostro¿nego dzialania.

14. Nie ma w tym nic magicznego. Taki lek jest efektem poznawezej oceny sytuaci. która moze prebiegac w sposób nieuswiadomiony i nie kontrolowany prez czlowieka. Oczywiscie. jest tez druga strona medalu - w przypadku osoby nadmiernie lekowej precenianie zagrozenia i koncentracja na wlasnum leku moga doprowadzic do „sparalizowania" i braku jakiegokolwiek dziatania.

15. Warto tez odpowiedzied sobie na pytanie, czy i jak mienia sie nasze dzialanie wtedy, gdy towarzyszy mu lek. Ogólna prawidlowosc, znana w psychologii jako prawo Yerkesa-Dodsona, wskazuje. ze do pewnego stopnia lek moze poprawic

PYTANIA DO TEKSTU


1. W artykule Oblicza leku Wtadystaw tosiak przede wszystkim
A. przekonuje do wtasnego stanowiska.
• B. informuje o wybranym problemie.
C. polemizuje z pogladami innych psychologow.
D. ksztaltuje postawe czytelnika wobec leku.
0-1 p.

2. W kompozycji akapitu 6. poszczególne zdania lub ich czesci petnia okreslona funkcje. Wypisz z tego akapitu zdanie lub jego fragment spelniajacy funkcje:
a) opisu,
b) wniosku,
c) tezy,
d) przykladu.
0-4 p.

3. Lek - negatywny. nieprzyjemny stan emocjonalny - ró¿nie wplywa na zachowania czlowieka. Jakie przyklady podaje autor w akapitach
od 13. do 15.? Wymien dwa (swoimi stowami).
0-2 p.

4. Co to znaczy zidentyfikowaé lek?
0-1 p.

5. Dokonujac klasyfikacji rodzajowej leku, Antoni Kepinski brat pod uwage m.in. to, z czym lek jest zwiazany. Korzystajac z akapitów od 6. do 9., napisz swoimi stowami, z czym zwiazany jest:
a) lek biologiczny.
b) lek dezintegracyjny.
c) lek moralny,
d) lek spoteczny.
0-4

6. Jakie sa - wedlug psychologów - podstawowe 2ródta (przyczyny) leku?
0-1 p.

7. Trema przed publicznym wystapieniem jest przyktadem sytuaci. która moze wywolac lek, nazywany spotecznym... - pisze autor Jakimi przyktadami sytuacji zyciowych (wymyslonymi przez ciebie) zilustrowalbys doznawanie leku zwanego dezintegracyinym?
0-1 p.
8. Co rózni lek od strachu?
0-2 p.

9. Jakie przyktady rozbie¿nosci informacyjnej podaje autor artykul?
Swoimi stowami wymien dwa.
0-1 p.

10. Korzystajac z tresci akapitu
12., wyjasnij swoimi stowami, czym jest cecha temperamentu zwana reaktywnoscia.
0-1 p.

11. Akapit 14. zaczyna sie zdaniem: Nie ma w tym nic magicznego.
W czym nie ma nic magicznego?
0-1 p.

12. Które z ponizszych dan okresla relacie miedzy wymienionymi aka-pitami?
A. Tres akapitu 11. jest parafraza tresci akapitu 10.
B. Tresé akapitu 11. jest podsumowaniem tresci akapitu 10.
C. Tres akapitu 11. jest uzupelnieniem tresci akapitu 10.
D. Tresci akapitów 10. i 11. sa sprzeczne.