Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj umieszczone pod nim zadania. Odpowiadaj tylko na podstawie
tekstu i tylko własnymi słowami – chyba, że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylko tylu odpowiedzi, o ile
jesteś proszona(-ny). W zadaniach zamkniętych wybierz tylko jedną z proponowanych odpowiedzi.

Tytuł:Lesław Tatarowski, Człowiek wobec sacrum ziemi i pracy

Postacią, której literacki status oparty został na związku człowieka z ziemią, jest Maciej Bory-na. Oprócz
najzupełniej praktycznych gospodarskich więzów, obok psychologicznie i ekonomicznie motywowanej chęci
posiadania, uprawiania ziemi, wyposażył Reymont Borynę w cechy symboliczne, telluryczne1 właśnie, choć o innych
znaczeniach niż w przypadku Jagny. Na pozór zdawać by się mogło, że tworzą oni mityczną parę pierwiastka męskiego
i żeńskiego, wpisaną w witalny rytm kosmosu. Ale tylko pozornie, ponieważ sakralna funkcja takiego związku nie
została w powieści zrealizowana. Jagna i Maciej przerywają cykl płodności, prokreacji, ciągłości pokoleń, nie spełniają
obowiązków macierzyńskich i ojcowskich. Ale to zupełnie inny wymiar ich mitycznej, metaforycznej egzystencji. Sam
natomiast Boryna, gospodarz pierwszy we wsi, niegdyś sołtys, uczestnik „wojny”, autorytet i przywódca gromady
wykreowany został przez Reymonta na wiejskiego herosa. Jednym z najistotniejszych składników tej heroizacji okazuje
się przywiązanie do ziemi, mistyczne i instynktowne zjednoczenie z rytmem rolniczej pracy i obowiązku.
Niezwykle sugestywną interpretację Boryny jako człowieka ziemi zawiera scena jego śmierci. Znacząca
okazuje się już sama czasoprzestrzeń. Jest noc, a więc zgodnie z mityczną symboliką temporalną pora śmierci, sił
pozagrobowych. Wyjątkowo intensywnie świeci księżyc, którego wy-eksponowanie aż sześciokrotne w obrazie
umierania nie ma chyba precedensu w całej powieści. Przypomina natomiast nastrój nocy wielkosobotniej i zapewne
wnosi te same sensy mityczno-religijne: cykliczność narodzin i zamierania, śmierć, ale widziana w kosmicznym rytmie
i przemienności życia i rozkładu, z konsolacyjną2
zatem sugestią dialektyki3
prowadzącej przez śmierć do nowego życia,
do połączenia z ziemią i przyrodą. [...]
Pesymistyczną wymowę epizodu wzmacnia jeszcze zachowanie Boryny, obudzenie się w jego podświadomości
instynktu siewcy. Rozpoczyna przeto rytuał obsiewania pól; najpierw uczynił znak krzyża, a potem „[...] szedł zagonami
cicho, niby widmo błogosławiące każdej grudce ziemi, każdemu źdźbłu, i siał – siał wciąż, siał niestrudzenie”. I
wszystko byłoby zgodne z rytuałem siewu, gdyby nie to, że Maciej rozrzuca na pola nie ziarno, tylko ziemię. Nie jest
to siew płodny, nie spełnia się jego funkcja wprowadzania w ziemię nasienia, z którego zrodzi się nowe życie,
przypomina raczej rzucanie ziemi na trumnę w grobie. Cykl wegetacyjny został przerwany, ziemia (pierwiastek żeński)
nie może być zapłodniona przez ziarno siewcy (pierwiastek męski), inaczej: Bory-na stracił swą moc prokreacyjną w
stosunku do ziemi i rytmu biokosmicznego. Stał się truchłem, martwicą, któremu pozostaje już jedyna droga – wejście
w przestrzeń chtoniczną4
, połączenie z materią i jej życiodajnym obiegiem. Następuje zatem symboliczna reintegracja5
Boryny z ziemią, powrót ciała do źródła życia. [...]
Na to opowiadacz reprezentujący w powieści światopogląd chrześcijański odpowiedziałby sen-tencją biblijną:
z prochu powstałeś i w proch się obrócisz. Ale wyobraźnia [Reymonta] jest bar-dziej poetycka. Po pierwsze dlatego, że
1
telluryczny – mający związek z ziemią.
2 konsolacyjna – pocieszająca.
3 dialektyka – teoria filozoficzna ujmująca rzeczywistość jako proces rozwijający się na zasadzie wyłaniania się i przezwyciężania
przeciwieństw.
4
chtoniczny – związany z ziemią lub tym, co jest pod ziemią; w mitologii grecko-rzymskiej bóstwa chtoniczne to bóstwa świata
podziemnego.
5
reintegracja – powtórna integracja.
przywołuje ludowe, antropomorficzne wyobrażenie nieba z postacią Boga na tronie ze snopów, a po drugie, że motyw
sympatii i solidarności przyrody z Boryną, człowiekiem ziemi, rozwinie [...] w sugestii jego rozpłynięcia się w ziemskiej
materii. W ten sposób Boryna trwać będzie w przestrzeni Lipiec jako bóstwo chtoniczne.

ZADANIA
1. Określ funkcję pierwszego zdania w kontekście całego akapitu.
2. Wymień elementy związane z postacią Macieja Boryny, które – według autora – łączą bohatera z ziemią.
3. Zastąp podkreślony w zdaniu wyraz synonimem o znaczeniu odpowiednim do kontekstu:
Jednym z najistotniejszych składników tej heroizacji okazuje się przywiązanie do ziemi, mistyczne i instynktowne
zjednoczenie z rytmem rolniczej pracy i obowiązku.
4. Przeczytaj podane zdanie, a następnie zaznacz prawidłową odpowiedź.
Przypomina natomiast nastrój nocy wielkosobotniej i zapewne wnosi te same sensy mityczno-religijne:
cykliczność narodzin i zamierania, śmierć, ale widziana w kosmicznym rytmie i przemienności życia i rozkładu,
z konsolacyjną zatem sugestią dialektyki prowadzącej przez śmierć do nowego życia, do połączenia z ziemią i
przyrodą”.
Przytoczone zdanie zostało napisane w stylu:
a) potocznym.
b) naukowym.
c) urzędowym.
d) artystycznym.
5. Z czego wynika pesymistyczna wymowa gestu siewcy wykonywanego przez Borynę?